Հովհաննես Շիրազի կյանքը լիքն է հետաքրքիր, երբեմն դրամատիկ, տեղ-տեղ զավեշտալի պատմություններով, որոնցից մի քանիսն առանձնացրել են՝ ստորև։
Որբանոցը, փախուստը, ճակատագրական գողությունը …
Հովհաննեսը 5 տարեկան է եղել, երբ թուրքերը սպանել են հորը: Մայրը, աշխատանք չունենալով ու չկարողանալով կերակրել երեխաներին՝ սովից փրկելու համար, ստիպված որբանոց է տարել։ 5-7 տարեկանը Շիրազն ապրել է Գյումրիում բացված ամերիկյան որբանոցում։ Շիրազը ձեռքի շնորհք ուներ. խմորից արձանիկներ էր սարքում. հենց այդ արձանիկներով էլ մի օր կաշառեց որբանոցի դռնապահին ու փախավ… Այդ օրվանից Շիրազի տունը փողոցն էր. ապագա բանաստեղծը քնում էր եկեղեցու կամ ծառի տակ, երբեմն էլ՝ շան բնում։ Հենց այդ օրհասական վիճակում էր Հովհաննեսը, երբ սկսեց գողությամբ է զբաղվել։
Հերթական գողության ժամանակ ապագա պոետը պատահաբար գտավ իր մորը, որն այդ պահին Հովհաննեսի գողության թիրախն էր… հետագայում, մեծ բանաստեղծը հենց այդ կնոջը պիտի ձոներ իր առաջին գիրքը՝ «Հուշարձան մայրիկիս»-ը։
Շիրազ կեղծանվան մասին…
ժամանակի հայտնի արձակագիրներից մեկը՝ «Տժվժիկի» հեղինակ Ատրպետը, գրական անվան որոնումների մեջ գտնվող Հովհաննես Կարապետյանին մկրտում է Շիրազ ծածկանվամբ: Ասում են Ատրպետը, կարդալով երիտասարդ բանաստեղծի գործերը, ասել է.
«Տղու բանաստեղծությունները թարմ են ու ցողապատ, ինչպես Շիրազի վարդերը»:
Իր գրական անունը հետագայում Շիրազը ստուգաբանել է հետևյալ կերպ.
«Իսկ թե ինչու իմ անունը Շիրակ չէ, այլ Շիրազ է, դա, կարծում եմ, համազգային հարց չէ: Իմ անունը գրող Ատրպետն է կնքել ու նշանակում է Շիր՝ առյուծ, ազ՝ առյուծի բերան: Նա ինձ այդպես կնքեց շատ վաղուց, երբ կարդաց իմ «Սիամանթո և Խջեզարե» պոեմի ձեռագիրը և ասաց. «Սերը ահա այսպես պիտի գրեն. առյուծի բերանով լացած վիշտ է՝ առյուծի բերանով, սոխակի լեզվով: Ահա իմ անվան ծագումը: Բարևներով՝ Հովհաննես Առյուծաբերան»:
Իսահակյանը հեղինակություն էր Շիրազի համար
Ավետիք Իսահակյանը Հովհաննես Շիրազի համար մեծ հեղինակություն էր: Վարպետի թոռը՝ Ավիկ Իսահակյանը, պատմում է, որ Շիրազն այրում էր իր այն գործերը, որոնք Իսահակյանին դուր չէին գալիս: Սակայն «Աբու-Լալա Մահարի» պոեմում տեղ գտած «Սրիկա է նա, ով հայր է լինում» միտքը խիստ նեղացրել էր Շիրազին: Վերջինս մի բանաստեղծություն է գրում ու նամակով ուղարկում այն Վարպետին՝ նախապես համոզվելու, որ վերջինս չի նեղանա: Բանն այն է, որ հենց Շիրազի բնորոշմամաբ, այդ բանաստեղծությունը Իսահակյանի պոեմի «կիսապարոդիան» էր։
Շիրազի մանկության աշխատավարձը…
«…որ Ավոյի տուն գնացողը, իմ տուն էլ գա»…
Ջուր վաճառող տղայի պատմությունը սկասում է հենց այս տան բակից: Մեծ տարիքում վարպետը սիրում էր զբոսնել քաղաքով, հերթական զբոսանքի ժամանակ նրա առաջ մի տարեց մարդ է կանգնում ու հարցնում.
Շիրազն արտասվում էր Սևակի գերեզմանին…
Ասում են, որ Հովհաննես Շիրազն ու Պարույր Սևակն իրար չէին սիրում։ Երկու տաղանդավոր բանաստեղծների հակամարտությունը տևեց մի քանի տասնյակ տարի՝ ընդհուպ մինչ Սևակի մահը։ 1971 թվականի հունիսի 17-ին Պարույր Սևակն իր կնոջ՝ Նելլի Մենագարիշվիլիի հետ ավտովթարի ենթարկվեցին ու մահացան։ Կես դար անց մեծ բանաստեղծի մահվան պատճառ դարձած ավտովթարի իրական պատճառը դեռևս անհայտ է։ Ոմանք պնդում են, որ դա դժբախտ պատահար էր, ոմանք էլ ենթադրում են, որ մեծ բանաստեղծին սպանել են… Պատմում են, որ Շիրազն անձամբ գնացել է Սևակի հոգեհանգստին, մոտեցել դագաղին, գրկել նրա անշունչ մարմինն ու բարձրաձայն արտասվել։ Բանաստեղծը գիտակցում ու զհում էր, թե ում է կորցրել հայ ժողովուրդը։ Նա կարծում էր, որ Սևակի հետ ինչ-որ տարօրինակ բան է պատահել։ Այդ նույն երեկո, հոգեհանգստից վերադառնալիս, Շիրազը կյանքում առաջին անգամ մոտեցավ իր բակի «կասկածելի մարդկանցից» մեկին։
«Դուք Սևակին հասաք, բայց ինձ չեք հասնի։ Չի՛ հաջողվի», – բղավել է Շիրազը նրա ականջին։ Ասում են՝ դրանից հետո Շիրազի բակում «չեկիստներն» այլևս չէին երևում։
