Դրաստամատ Կանայան, նույն ինքը՝ Դրո. Հայաստանի Առաջին Հանրապետության զորավար, ֆիդայի, վրիժառու, Ազատագրական շարժման գործիչ, Առաջին Հանրապետության ռազմական նախարար:

Այսօր կներկայացնենք մի քանի հետաքրքիր փաստ՝ զորավարի մասին:

Դրաստամատ Կանայանը ծնվել է 1883 թվականին այն ժամանակ Ռուսական կայսրության տարածքում գտնվող Սուրմալու գավառի Իգդիր քաղաքում։ Դրոյի հայրը՝ Մարտիրոս Կանայանը, բնութագրվել է որպես խելացի, ուժեղ կամքով, հարուստ, ազդեցիկ և ժողովուրդի մեջ հարգանք վայելող մարդ։ Իր մեծ տան մեջ հյուրերը անպակաս էին, և հայկական շունչ ու ոգի կար նրա հարկի տակ։ Դրոն մեծանում է այս մթնոլորտում։

Նա սիրում էր թափառել դաշտերում, մանավանդ՝ զորանոցների շրջակայքում, որտեղ ընթացող զինվորական մարզանքները հափշտակում էին նրան։

Վաղ տարիքում հայրը Դրոյին ուղարկում է Իգդիրի ծխական դպրոց։ Սակայն Դրոն հետաքրքրություն չի ցուցաբերում գրքերի և սովորելու նկատմամբ։ Նա փախչում էր դպրոցից՝ Իգդիրի ռազմական զորանոցների մոտ թափառելու. հենց այս պահից էլ երիտասարդի մոտ հետաքրքրություն է ծնվում՝ ռազմարվեստի հանդեպ:

Մարտիրոս Կանայանը Դրոյին հանում է գյուղական դպրոցից ու տեղափոխում Երևան՝ գիմնազիա-դպրոց։ Ոգեշնչված հայ ֆիդայիների հաղթանակներով և Դաշնակցության ազգային գաղափարներով՝ Դրաստամատ Կանայանը դպրոցում ստեղծում է երիտասարդական գաղտնի շարժում, որն ուղղված էր ցարական իշխանության դեմ։

Հենց այդ տարիներից Դրոն անդամակցում է Հայ Հեղափոխական Դաշնակցություն կուսակցությանը։

Դրաստամատը կրթությունը շարունակում է Պյատիգորսկի զինվորական ուսումնարանում, իսկ ավարտելուց մեկ տարի անց՝ 1905 թվականի օգոստոսին Բաքվում ահաբեկում է   հայ–թաթարական բախումների հրահրիչ նահանգապետ Նակաշիձեին՝ կուսակցության հանձնարարությամբ:

Սկսվում է Դրաստամատի հայդուկային, ռազմական ուղին…

1908 թվականին անցնում է Արևմտյան Հայաստան, կազմակերպում  հայդուկային խմբերի համար զենք փոխադրելու գործը։ Առաջին աշխարհամարտի տարիներին՝ Հայկական 2-րդ կամավորական զորաջոկատի հրամանատարն էր, իսկ 1917 թվականի վերջին՝ Սարիղամիշում ռազմական կոմիսար։ Ավելի ուշ ղեկավարել է թուրքերի դեմ Բաշ Ապարանի ճակատամարտը։ 1918 թվականի հայ-վրացական պատերազմի ժամանակ՝ Դիլիջան-Լոռի ուղղության հայկական զորախմբի հրամանատարն էր։ Արդեն 1920 թվականի նոյեմբերից՝ Հայաստանի Հանրապետության ռազմական նախարարը…

Երկրորդ համաշխարհայինն ու Նացիստական Գերմանիան…

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին, Դրաստամատը, մեծ մասամբ Գերմանիան կառավարող կլանի հետ իր անձնական կապերի շնորհիվ փրկելով Եվրոպայի հայությանը նացիստական Գերմանիայի կոտորածից և նպատակ դնելով վերականգնել Հայաստանի անկախությունը Խորհրդային միությունից, դարձավ Գերմանական բանակի գեներալ։ Դրոն դեռ մինչև պատերազմը կապեր ուներ Գերմանիայի բարձրաստիճան պաշտոնյաների հետ։ Ըստ Դրոյի և գերմանացիների միջև պայմանավորվածության՝ նրանց հաղթանակի դեպքում Հայաստանին պետք է վերադարձվեին Նախիջևանը, Ղարաբաղը և Ջավախքի մի մասը։ Դրոյի Հայափրկիչ ծրագրին մասնակցել են նաև այլ հայորդիներ։

1941 թվականի դեկտեմբերի 30-ին ստեղծվեցեց «Հայկական 812-րդ գումարտակը»

«812-րդ գումարտակը» գործողություններ ծավալեց Ղրիմում և Հյուսիսային Կովկասում։ Եթե Գերմանիան հաղթեր Ստալինգրադի ճակատամարտում, Թուրքիան պատրաստ էր պատերազմ հայտարարել Խորհրդային Միությանն ու ներխուժել Հայաստան։ Դժվար չէ պատկերացնել, թե ինչ կմնար այդ ժամանակ Հայաստանից և հայությունից։ Եվ Հայկական լեգեոնի  առաքելությունը պետք է լիներ այն, որ Ստալինգրադի մոտ գերմանական զորքերի հաղթանակից անմիջապես հետո, երբ այլևս բաց կլինեին Կովկասի դարպասները, այս հայկական զորքը պետք է արագ երթով հյուսիսից մտներ Հայաստան…

Եվ այսպես, Երկրորդ աշխարհամարտի տարիներին գերակշռող էր Դրոյի դերը հայ ռազմագերիների փրկության աշխատանքներում։ Նա էապես նպաստեց, որ ֆաշիստական Գերմանիան փոխեր իր վերաբերմունքը հայերի հանդեպ, և հայերը Եվրոպայում չունենային հրեաների ճակատագիրը։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտից հետո Դրոն ձերբակալվել է…

Շատ շուտով նա ազատ է արձակվել։ Հաստատվել է ԱՄՆ-ում, որտեղ շարունակվել է զբաղվել հայկական հարցի լուծման ուղղությամբ քաղաքական ակտիվ գործունեությամբ։ Այնուհետև հաստատվել է հայաշատ Լիբանանում, ավելի ուշ, բուժման նպատակով, այցելել է ԱՄՆ։

Դրոն մահացել է 1956 թվականի մարտի 8-ին. նրա վերջին խոսքերն են.

«ախ մեգել երգիրս տեսնեի»…

 

 

 

 

 

---