Ֆուտբոլը բազմաշերտ է: Այստեղ շատ բաներ միանշանակ չեն: Տարբեր հարցերում եզրակացությունների հանգելու համար պետք է դեպքին բազմաթիվ կողմերից նայել:
Այդպես է մանավանդ մարզիչ-ֆուտբոլիստ փոխհարաբերությունների թեման: Մանավանդ, երբ խոսքն անհատ ֆուտբոլիստին զարգացնելու դժվարին հարցի մասին է: Եվ միայն Հայաստանում չէ, որ այդքան քննարկվում է տեղացի ֆուտբոլիստների խաղալ-չխաղալու, առավելությունների ու թերությունների թեման: Մեզանում հարցը միշտ է արդիական:
FastNews-ն ավելի վաղ ներկայացրել էր, թե որոնք են հայ ֆուտբոլիստների հիմնական խնդիրները: Այժմ հարցին նայենք նաև մարզչական տեսանկյունից, ու կրկին շեշտադրենք պրոֆեսիոնալ ֆուտբոլը: Ո՞ր հարցերում են թերանում Հայաստանում աշխատող, հիմնականում՝ հայ մարզիչները տեղացի խաղացողների հետ համագործակցելիս, ինչո՞ւ է դա վնասում ֆուտբոլին, և ո՞ր կարծրատիպերն են խանգարում անելու ավելին:
Տեսնել այն, ինչ մյուսները չեն նկատում
Պեպ Գվարդիոլայի հայտնի խոսքն է․ «Լավ մարզիչը ֆուտբոլիստի մեջ տեսնում է այն, ինչ նա ինքնուրույն չի կարող նկատել»: Բայց մեզանում խանգարում են ֆուտբոլիստների մասին կարծրատիպերը: Օրինակ՝ համընդհանուր կարծիք է ձևավորվում, որ X ֆուտբոլիստը դանդաղ է, վերջ, նրան «ամրացվում» է այդ պիտակը: Նման մարզիչները կենտրոնանում են խաղացողի ոչ թե ուժեղ կողմերն օգտագործելու, այլ՝ թերությունների վրա:
Մինչդեռ այդ նույն ֆուտբոլիստը մեկ այլ թիմում, մեկ այլ խաղային համակարգում կարող է լրիվ այլ տեսք ունենալ: Կամ մարզիչը կարող է նոր դիրք գտնել նրա համար: Այս մրցաշրջանում լավագույն օրինակը «Լիվերպուլի» գլխավոր մարզիչ Արնե Սլոթն է: Ակումբը երկար ժամանակ է՝ նոր հենակետային կիսապաշտպան էր փնտրում: Հոլանդացին հարցը լուծեց այդ դիրք Ռայան Գրավենբերխին տեղափոխելու միջոցով, որն այժմ փայլում է այնտեղ:
Հայաստանում այդ առումով հետաքրքիր օրինակ է «Ուրարտուի» գլխավոր մարզիչ Դմիտրի Գունկոն: Իհարկե, նա «Արարատ-Արմենիայում» չվստահեց Ժիրայր Շաղոյանին և Արթուր Սերոբյանին: Բայց շատերը, որոնք ի սկզբանե «աստղի» կարգավիճակ չեն ունեցել, մեծ աճ են գրանցել հենց նրա գլխավորությամբ՝ Դավիթ Տերտերյանը, Արտյոմ Ավանեսյանը, Էրիկ Փիլոյանը, Կարեն Մելքոնյանը, այս մրցաշրջանում՝ Էրիկ Սիմոնյանը:
Կարիերայի, հնարավոր է, լավագույն մրցաշրջանները Գունկոյի օրոք են անցկացրել նաև Պետրոս Ավետիսյանը («Նոա», 2020/21) և Ժիրայր Մարգարյանը («Ուրարտու», 2022/23): Եվ դա հաջողվել է նաև ֆուտբոլիստներին նոր դիրքերում, դերերում օգտագործելու շնորհիվ: Փիլոյանը կենտրոնական պաշտպանից դարձել է աջ պաշտպան, Մելքոնյանը՝ աջ կիսապաշտպանից՝ աջ պաշտպան, Ավետիսյանը՝ ենթահարձակվողից՝ հարձակվող և այլն:
Եվ ֆուտբոլիստին «ուրիշ աչքով» կարելի է նայել նույնիսկ համեմատաբար բարձր տարիքում: Վերջին տարիների ամենավառ օրինակն Արտակ Դաշյանն է, որը միայն 32 տարեկանում հասավ կարիերայի «աստղային» փուլին՝ խաղալով Եղիշե Մելիքյանի «Փյունիկում»: Իսկ արտասահմանից եկող մարզիչները երբեմն նույնիսկ ավելի լավ են գտնում թերագնահատված խաղացողների, որովհետև զրոյական կետից են դիտարկում տվյալ ֆուտբոլիստին:
Դեմ գնալ իրականությանը
Երբեմն կտրուկ քայլեր են պետք համընդհանուր իրավիճակին դեմ գնալու համար: Խոսվեց «Ուրարտուի» մասին: Երկար տարիներ առաջին թիմում քիչ էր նման մեծ ակադեմիա ունեցող ակումբի սաների թիվը, պատճառաբանվում էր, որ նրանք պատրաստ չեն օգնել առաջին թիմին: Բայց Ռոբերտ Արզումանյանը, գալով գլխավոր թիմ, ամբողջությամբ փոխեց այդ ամենը: ԲԿՄԱ-ից վերադարձած ֆուտբոլիստներն ու մյուսները կազմեցին թիմի կորիզը:
Այդ շարքում էր նաև Նարեկ Գրիգորյանը, որն այժմ ռումինական «Ֆարուլում» է: Այդ ֆուտբոլիստները փորձ հավաքեցին և հաջորդ մրցաշրջանում, արդեն առանց Արզումանյանի, հռչակվեցին Հայաստանի չեմպիոն ու գավաթակիր: Եվ սաների վրա հիմնվելու վերջնակետն ակումբի սեփականատեր Ջևան Չելոյանցի հայտարարությունն էր: Նա վերջերս ընդգծեց, որ «Ուրարտուում» չեն խաղալու հայկական այլ ակումբների սան հայ ֆուտբոլիստներ:
Ժամանակին թիմի հայկակականությամբ և որակով էր առանձնանում նաև Արամ Ոսկանյանի «Միկան»: Վարդան Բիչախչյանի «Շիրակում» էլ միշտ եղել է այդ կորիզը, որ ակումբի քաղաքականության մի մասն է: Այնտեղ 16-ամյա ֆուտբոլիստներին էլ են վստահում, ժամանակին՝ Վահան Բիչախչյան, այժմ՝ Ալբերտ Գարեգինյան:
«Մարզիչը «վճարում» է երիտասարդ ֆուտբոլիստի զարգացման համար: Եթե խաղացնեմ 20-ամյա կենտրոնական պաշտպանի, ապա մրցաշրջանի ընթացքում դրա հետևանքով միավորներ կկորցնենք: 28-ամյա ոչ այդքան տաղանդավոր կենտրոնական պաշտպանի վստահելու դեպքում միավորներ ավելի քիչ կկորցնենք: Բայց երիտասարդին վստահելու պարագայում մի քանի տարի անց պատրաստի խաղացողի կունենամ»,- ասել է Արսեն Վենգերը:
Հասկանալի է, որ բոլոր ակումբները չեն կարող նույն մոտեցումն ունենալ: Բայց «Ուրարտուի» օրինակը նրա մասին է, որ հիմնականում մարզչի վճռականությունն է փոխել ակումբի ընդհանուր մոտեցումը հարցի շուրջ: Fastex Պրեմիեր լիգայի և Առաջին խմբի այլ ակումբներ գնում են ուրիշ ծրագրերի հետևից:
«Կոմֆորտ զոնա» ստեղծելը
Առանց այդ էլ հայ ֆուտբոլիստներից շատերը շուտ են բավարարվում ձեռք բերածով: Եթե մարզիչը պահանջկոտ չլինի, շատ արագ կարող է կանգնել ֆուտբոլիստի առաջընթացը: Մանավանդ հավաքականի խաղացող դառնալուց հետո նրանից սպասելիքները մեծանում են, ամեն շարժումը հայտնվում է խոշորացույցի տակ: Ֆուտբոլիստներն էլ մանկուց սովոր չեն մեծ մրցակցության մեջ լինելուն, դա մեր մանկապատանեկան ֆուտբոլի խնդիրներից է:
Եղիշե Մելիքյանը «Փյունիկում» քաղում է այդ պահանջկոտության պտուղները: Նա հաճախ է նշում, որ ֆուտբոլիստներն իր օրոք երբեք չեն կարող «կոմֆորտ զոնայում» հայտնվել: Արտակ Դաշյան, Հովհաննես Հարությունյան, Դավիդ Դավիդյան, Հենրի Ավագյան․․․ Մեծ արդյունքներ գրանցելուն զուգահեռ Մելիքյանի օրոք այս ֆուտբոլիստները հասել են հավաքականում մրցունակ լինելու մակարդակի: Կան նաև լեգեոնականների մի շարք օրինակներ:
Մելիքյանը պատմում է․ «Պետք է իմանաս ֆուտբոլիստի հետ շփվելու, նրանից ճիշտ պահանջելու ձև: Ինձ ասում են՝ էմոցիոնալ եմ, բղավում եմ ֆուտբոլիստների վրա․․․ իսկ ինչպե՞ս է, որ այդ խաղացողներն աճում են: Կարող եմ Նիկիտա Բարանովի օրինակը բերել: Նրան մեկ ամիս «օր ու արև» չեմ տվել, ճնշման տակ եմ պահել: Դա նրան դուր չէր գալիս, նյարդայնանում էր: Բայց հետո շատ լավ խաղ անցկացրեց:
Նիկիտային ասացի՝ առանց այդ ճնշման նման արդյունքի չէիր հասնի, հիմա դու թիմի լավագույններից ես: Ես լավ գիտեմ այդ մեթոդիկան: Թող այսօր ֆուտբոլիստն ինձնից նեղանա, բայց նա հետագայում մեծ ֆուտբոլ կխաղա»:
Հայերի համար՝ քիչ, լեգեոնականների համար՝ շատ
Պարադոքս է, բայց Հայաստանում հայ ֆուտբոլիստը հաճախ սխալվելու ավելի քիչ հնարավորություն ունի, քան՝ լեգեոնականը: Այսինքն, հայ խաղացողը շանսը չօգտագործելու դեպքում 2-րդ, 3-րդ անգամ կարող է խաղադաշտ չմտնել, մինչդեռ միջին մակարդակի լեգեոնականի դեպքում հակառակն է: Խոսքն այն դեպքերի մասին է, երբ հայ ֆուտբոլիստը, իրոք, արժանի է շանսի: Առավել ևս, երբ խոսքը երիտասարդի մասին է:
Չեմպիոնության համար պայքարող թիմի դեպքում որոշ չափով կարելի է հասկանալ, ամեն միավոր թանկ է: Բայց մյուս թիմերի պարագայում ընդունելի չէ, քանի որ փորձը ցույց է տալիս՝ նրանց հրավիրած լեգեոնականներից շատերը չունեն համապատասխան մակարդակը: Սա նաև մտածողության հարց է: Մարզիչների մեջ «նստած» է, որ հայ ֆուտբոլիստի՝ խաղում սխալ թույլ տալու հավանականությունն ավելի մեծ է, նրա վրա «դողում» են:
Բայց նման կանխակալ մոտեցումը կարող է հիասթափության պատճառ դառնալ: Դրա համար մեզանում քիչ չեն 22-ում, 23-ում կարիերան ավարտելու բազմաթիվ դեպքեր, որովհետև կա անարդար մոտեցում:
Տարիքային խառնաշփոթ
Վերադառնանք երիտասարդներին: Մարզիչներից հաճախ կարելի է լսել․ «Երիտասարդ է, դեռ կխաղա», «ժամանակ է պետք» և այլն: Խնդիրը հետևյալն է․ այդ ֆուտբոլիստը դառնում է 24 տարեկան, խաղային փորձ չի ունենում ու արդեն հետևյալ պատասխանն է լսվում․ «Նա արդեն երիտասարդ չէ»: Իսկ ավելի վաղ փորձ հավաքելու դեպքում նա 24-ում արդեն պիտի կայացած ֆուտբոլիստ լիներ:
Սա շատ հակասական է: Մեզ մոտ «որոշել» են, որ 22-ը կամ 23-ն արդեն երիտասարդ չէ: Մինչդեռ համաշխարհային ֆուտբոլում այլ կերպ են բնորոշում: Կառլո Անչելոտին Օրելյան Չուամենիին (24 տարեկան) և Էդուարդո Կամավինգային (22) դեռ երիտասարդ է համարում, քանի որ նրանց աճը շարունակվում է: Ամեն դեպքում, Հայաստանում գոնե ԲԿՄԱ-ի միջոցով շատ ֆուտբոլիստներ 20 տարեկանում արդեն խաղերի զգալի փորձ են ունենում:
Այնպես որ, տարիքն այս դեպքում նշանակություն չունի: Ֆուտբոլիստը կամ պատրաստ է, կամ՝ ոչ: Մարզիչն էլ կամ ունի գիտելիք, վստահություն ու պահանջկություն խաղացող զարգացնելու համար, կամ՝ ոչ: