Logo

Օրվա տերմինը. Անարխիզմ

Հեղինակ
Լուսանե Ջալալյան
00:00 / 16.07.2021ՍՊՈՐՏ
04 42 - Օրվա տերմինը. Անարխիզմ

Ի՞նչ է անարխիզմը

Անարխիզմը քաղաքական փիլիսոփայություն է, որն առաջարկում է կամավոր համագործակցության վրա հիմնվող ինքնավար հասարակություն։ Վերջինս օգտագործվում է առանց պետականության հասարակություն իմաստով, սակայն որոշ հեղինակներ բացատրում են եզրը ավելի հստակ. որպես ազատ, ոչ հիերարխիկ միությունների վրա հիմնվող ինստիտուցիա։ Անարխիզմը համարում է պետությունը ոչ ցանկալի, ոչ անհրաժեշտ և վնասակար։ Անարխիզմը հակադրվում է ոչ միայն պետական համակարգում մարդու հանդեպ իշխանությանը և հիերարխիկ կազմակերպմանը, այլ մարդկային հարաբերություններում ցանկացած իշխանական դրսևորումներին։

Անարխիզմը, որպես փիլիսոփայություն, ճկուն և բազմատարր է և չի առաջարկում եզակի աշխարհայացքով պայմանավորված կոնկրետ համակարգ։ Գոյություն ունեն անարխիզմի բազմաթիվ ուղություններ և ավանդույթներ, որոնց մի մասը իրարամերժ են։ Անարխիստական մտքի տարբեր դպրոցները կարող են հիմնորեն տարբերվել․ ծայրահեղ ինդիվիդուալիզմից մինչև բացարձակ կոլլեկտիվիզմ։ Անարխիզմի ուղղությունները հիմնականում բաժանվում են երկու խմբերի՝ սոցիալական և ինդիվիդուալ։ Սովորաբար, անարխիզմը համարվում է արմատական ձախ գաղափարախոսություն։ Դրա տնտեսական և իրավական փիլիսոփայությունը հիմնականում հանդիսանում է կոմունիզմի, կոլլեկտիվիզմի, սինդիկալիզմի, մուտուալիզմի և մասնակցային տնտեսության հակաավտորիտար ըմբռնումը։

Տերմինը…

Անարխիզմ եզրույթը ածանցավոր բառ է՝ բաղկացած անարխիա բառից և -իզմ ածանցից։ Դրանք իրենց հերթին փոխառություններ են հունարեն ἀναρχία, այսինքն՝ անարխիա. նշանակությունը՝ «կառավարիչ չունեցող»։ Ֆրանսիական Հեղափոխության ընթացքում տարբեր խմբակցություններ «անարխիստ» են կոչել իրենց հակառակորդներին, օրինակ՝ Ռոբեսպիեռի կողմնակիցները Էբերտիստներին, մինչդեռ նրանցից քչերն էին կրում ավելի ուշ շրջանի անարխիստների գաղափարները։ 19-րդ դարի սկզբի հեղափոխականներից շատերը ազդեցություն են ունեցել հաջորդ սերնդի անարխիստական տեսությունների վրա, սակայն չեն օգտագործել անարխիզմ և անարխիստ բառերը իրենց կամ իրենց համոզմունքները սահմանելու համար։

Առաջին քաղաքական փիլիսոփան, ով իրեն անարխիստ անվանեց՝ Պիեռ֊Ժոզեֆ Պրուդոնն էր, այդպիսով 19-րդ դարի կեսերին ֆորմալ առումով դնելով անարխիզմի սկիզբը։ Նա զարգացրեց հասարակության ինքնակազմակերպման տեսությունը, ըստ որի հանրային կառույցները ձևավորվում են առանց հասարակական կառուցվածքի մասին սեփական պատկերացումները առաջ տանող կենտրոնական համակարգողի։ Ըստ Պրուդոնի, կենտրոնական համակարգողը իր պատկերացումները հակադրում է իրենց սեփական շահի համար գործող անհատների կամքին։ Դրա մասին Պրուդոնն ասել է հետևյալը․ «Ազատությունը հասարակական կառուցվածքի մայրն է, և ոչ թե դուստրը»։ Սկսած 1890-ականներից Ֆրանսիայում լիբերտարիանիզմ եզրը սկսեց հաճախ օգտագործվել է որպես անարխիզմի հոմանիշ և օգտագործվում է գրեթե միայն այս իմաստով։ Մյուս կողմից, լիբերտարիանիզմ է անվանվում նաև ինդիվիդուալիստական ազատ-շուկայական փիլիսոփայությունը՝ լիբերտարիանական անարխիզմը։

Պատմական ակնարկ

Անարխիստական թեմատիկայով ամենավաղ գրառումները կարելի է գտնել մ․թ․ա․ 6֊րդ դարում, դաոսական փիլիսոփա Լաո Ցզիի աշխատություններում, և հաջորդ դարերում Ժուանգ Ցզիի և Բաո Ջինգյանի մոտ։ Տարբեր աղբյուրներ Ժուանգ Ցզիի փիլիսոփայությունը մեկնաբանում են որպես անարխիստական։ Նա գրում է․  «Փոքր գողը նստած է բանտում։ Մեծ ավազակը դարձել է տիրակալ»։

Ժամանակակից անարխիզմը ծագում է լուսավորչության շրջանի աշխարհիկ և կրոնական մտքից, մասնավորապես՝ Ժան֊Ժակ Ռուսոյի փաստարկներից, ըստ որոնց բարոյականությունը ազատության գաղափարում կենտրոնական դեր է զբաղեցնում։ 1790֊ական թվականներին, երբ Ֆրանսիական Հեղափոխությունը վերելք էր ապրում, Վիլիամ Գոդվինը ձևակերպեց ժամանակակից անարխիստական մտքի առաջին արտահայտումները։ Ըստ Պյոտր Կրոպոտկինի, Գոդվինը «առաջինը ձևկերպեց անարխիզմի քաղաքական և տնտեսական կոնցեպտները, չնայած, իր աշխատության մեջ այդ գաղափարները չէին անվանվում անարխիստական»։ Միաժամանակ Գոդվինի անարխիստական գաղափարները բխում են Էդմունդ Բրուկի վաղ շրջանի մտքերից։ Ընդհանրապես Գոդվինը համարվում է «փիլիսոփայական անարխիզմի« դպրոցի հիմնադիրը։ «Քաղաքական արդարություն» աշխատությունում նա պնդում է, որ կառավարությունը իր բնույթից ելնելով վնասակար ազդեցություն ունի հասարակության վրա և հավերժացնում է կախվածությունն ու տգիտությունը։ Նա կարծում էր, որ քննադատական մտածողության զանգվածային տարածումը վերջ ի վերջո կհանգեցնի կառավարության վերացմանը, որովհետև վերջինս կկորցնի իր անհրաժեշտությունը։ Չնայած որ նա չէր օժտում պետությունը բարոյական լեգիտիմությամբ,  կառավարությունը իշխանազրկելու՝ հեղափոխական մարտավարությունների կիրառմանը։ Ավելին, նա խաղաղ էվոլյուցիայի ճանապարհով կառավարության հեռացման կողմնակից էր։

 

 


Մեզ կարող եք հետևել նաև Telegram-ում
fastnews-ads-banner

Նույն Թեմայով

fastnews-ads-banner

Լրահոս

20:55 / 16.07.2025 • Ֆուտբոլ

fastnews-video-icon
Լամին Յամալը հանդես կգա «10» համարով

Պաշտոնական
20:26 / 16.07.2025 • Ֆուտբոլ

ՉԼ. «Նոա» - «Ֆերենցվարոշ» հանդիպման մրցավարական անձնակազմը

Պաշտոնական
19:54 / 16.07.2025 • Ֆուտբոլ

fastnews-photo-icon
Ռոմանո. «Ինտեր Մայամին» պայմանագիր է համաձայնեցրել է Դե Պոլի հետ

19:20 / 16.07.2025 • Ֆուտբոլ

fastnews-photo-icon
«Չելսիի» դարպասապահը խոշոր գումարով փոխեց ակումբը

Պաշտոնական
18:50 / 16.07.2025 • Թենիս

fastnews-photo-icon
Almaty Open 2025. Կարեն Խաչանովը կփորձի պաշտպանել տիտղոսը

Պաշտոնական
18:24 / 16.07.2025 • Թենիս

Խաչանովն ու Ավանեսյանը կմասնակցեն US Open-ին

Պաշտոնական
18:00 / 16.07.2025 • Ֆուտբոլ

Երկրորդ շա՞նս. Կիեզան կարող է նոր դեր ստանալ «Լիվերպուլում»

17:38 / 16.07.2025 • Ֆուտբոլ

fastnews-photo-icon
«Նոան» կրկնեց «Ալաշկերտի» նվաճումը, Գրգիչի առաջին գոլը եվրագավաթներում. «Բուդուչնոստ» - «Նոա» հանդիպումը՝ 10 փաստով

Բացառիկ
17:22 / 16.07.2025 • Ֆուտբոլ

Կոնսեյսաուն ստիպված է հրաժարվել խոշոր գումարից՝ «Յուվենտուսի» ֆուտբոլիստ դառնալու համար

16:50 / 16.07.2025 • Ֆուտբոլ

fastnews-video-icon
Յամալը մարզման ժամանակ իր խաբքերով «նյարդայնացրել» է Լևանդովսկիին ու Գավիին

16:15 / 16.07.2025 • Ըմբշամարտ

fastnews-video-icon
Ըմբշամարտի Հունգարիայի վարկանիշային մրցաշարը՝ «Ֆասթ Սպորտ»-ի եթերում

Բացառիկ
15:40 / 16.07.2025 • Ֆուտբոլ

fastnews-video-icon
Դավիդե Անչելոտին 1 ամսում պորտուգալերեն է սովորել

15:00 / 16.07.2025 • Ֆուտբոլ

«Վինիսիուսի հեռանալը «Ռեալի» համար դրամա չի լինի». COPE-ի լրագրող

14:43 / 16.07.2025 • Ֆուտբոլ

The Telegraph. Որքան պարգևավճար կստանա «Չելսիի» յուրաքանչյուր խաղացող ԱԱԱ-ն հաղթելու համար

14:30 / 16.07.2025 • Ֆուտբոլ

fastnews-video-icon
Ռոնալդուի որդին արձագանքել է իր հոր և Լամին Յամալի միջև համեմատությանը

14:12 / 16.07.2025 • Օլիմպիական խաղեր

fastnews-video-icon
ՄՕԿ-ը ներկայացրել է Ձմեռային օլիմպիական խաղերի մեդալները

Պաշտոնական
13:54 / 16.07.2025 • Ֆուտբոլ

fastnews-photo-icon
ԿԼ. «Ուրարտուն» «Նեմանի» արգելքը հաղթահարելու դեպքում ավտոմատ չի անցնի երրորդ փուլ

Պաշտոնական
13:39 / 16.07.2025 • Ֆուտբոլ

fastnews-photo-icon
Կառլուշ Կեյրուշը՝ Օմանի հավաքականի գլխավոր մարզիչ

Պաշտոնական
13:24 / 16.07.2025 • Ֆուտբոլ

fastnews-photo-icon
fastnews-video-icon
«Լեսթերը» նոր գլխավոր մարզիչ ունի

Պաշտոնական
13:12 / 16.07.2025 • Ֆուտբոլ

fastnews-video-icon
Պերկովիչ. «Ամենակարևորն այն է, որ անցանք երկրորդ փուլ»

12:44 / 16.07.2025 • Ֆուտբոլ

fastnews-photo-icon
Հայ դարպասապահն «Արարատից» տեղափոխվել է իսպանական ակումբ

Պաշտոնական
12:06 / 16.07.2025 • Ֆուտբոլ

Խորեն Բայրամյան. «Ուրախ եմ, որ մարզական հավաքն ավարտվեց»

11:39 / 16.07.2025 • Ֆուտբոլ

Կարեն Նալբանդյանն ու Հենրիկ Նալբանդյանը նշանակումներ են ստացել եվրագավաթային խաղերում

Պաշտոնական
11:07 / 16.07.2025 • Ֆուտբոլ

fastnews-video-icon
Սպերցյանն անձամբ է գավաթը դուրս բերել խաղադաշտ. «Կրասնոդարն» իր ստադիոնում տոնել է չեմպիոնությունը

10:40 / 16.07.2025 • Թենիս

«Ուիմբլդոն-2025». Խաչանովը լավագույններից էր իրացրած բրեյք-փոյնթերի քանակով

10:13 / 16.07.2025 • Խառը մենամարտեր

Ծառուկյանն ասել է՝ երբ կլինի իր հաջորդ մենամարտը

03:38 / 16.07.2025 • Խառը մենամարտեր

fastnews-video-icon
5 անգամ կրակել են MMA-ի անպարտելի մարտիկ Թիմուր Խիզրիևի վրա, նա ողջ է

00:57 / 16.07.2025 • Ֆուտբոլ

fastnews-video-icon
ՉԼ. «Նոան» բաց թողեց երկու գոլի առավելությունը, բայց դուրս եկավ որակավորման երկրորդ փուլ

00:28 / 16.07.2025 • Ֆուտբոլ

fastnews-photo-icon
Ռոմանո. Բելինգհեմը վիրահատվել է ու երկար ժամանակ կբացակայի խաղադաշտից

23:55 / 15.07.2025 • Ֆուտբոլ

Mundo Deportivo. «Բարսելոնան» հովանավորչական պայմանագիր կկնքի ԿԴՀ-ի հետ

23:29 / 15.07.2025 • Ֆուտբոլ

fastnews-photo-icon
Ռոմանո. Իտալիայի հավաքականի ֆուտբոլիստը կտեղափոխվի «Նապոլի»

22:57 / 15.07.2025 • Ֆուտբոլ

fastnews-photo-icon
ՉԼ. Թիկնիզյանի «Ցրվենա Զվեզդայի» մրցակիցը որակավորման երկրորդ փուլում

22:22 / 15.07.2025 • Բասկետբոլ

fastnews-video-icon
Երևանյան ԵԱ. Հայաստանի Մ20 հավաքականը հաղթեց խմբային փուլի վերջին խաղում

21:56 / 15.07.2025 • Ֆուտբոլ

Ռոմանո. «Լիվերպուլը» ռեկորդային տրանսֆերային առաջարկ է պատրաստում

21:24 / 15.07.2025 • Ֆուտբոլ

fastnews-photo-icon
Դե Բրույնեն շրջանառությունից հանված խաղահամարով է եղել «Նապոլիում» առաջին մարզմանը

20:58 / 15.07.2025 • Ֆուտբոլ

fastnews-photo-icon
Տոռեն հեռացել է «Բարսելոնայից» ու նոր ակումբ ունի

Պաշտոնական
20:27 / 15.07.2025 • Ֆուտբոլ

fastnews-video-icon
Էրիկ Օկանսին` «Փյունիկի» ֆուտբոլիստ

Պաշտոնական
19:55 / 15.07.2025 • Ֆուտբոլ

fastnews-photo-icon
Կոլո Տուռեն ընդգրկվել է Պեպ Գվարդիոլայի մարզչական շտաբում

Պաշտոնական
19:20 / 15.07.2025 • Ֆուտբոլ

fastnews-video-icon
Սևիկյանը «Ֆերենցվարոշ» վերադառնալուց հետո առաջին գոլն է խփել

18:40 / 15.07.2025 • Ֆուտբոլ

fastnews-video-icon
1 միլիարդ ֆունտ. «Ման. Սիթիի» ռեկորդային պայմանագիրը

fastnews-ads-banner

Հարցում

Աղյուսակներ